آندوکاردیوم، یک بافت نازک و صاف است که پوشش داخلی اتاقک ها و دریچه های قلب را تشکیل می دهد. داخلی ترین لایه دیواره ی قلب (حاوی رگ های خونی لازم)، که به عنوان سدی بین عضلات قلب و جریان خون عمل می کند آندوکاردیوم نام دارد. این بافت همچنین سیستم هدایت قلب را در خود جای داده است که فعالیت عضلات قلب را تنظیم می کند.
با توجه به این نقش حیاتی (هم هدایت خون از طریق قلب و هم تنظیم کننده ضربان قلب) مشکلات موجود در آندوکاردیوم، می تواند برای سلامتی فرد مضر باشد. از مهمترین این موارد، آندوکاردیت، عفونت و التهاب این بافت است که به طور خاص، دریچه ها را تحت تأثیر قرار می دهد اشاره کرد.
بیایید نگاهی سریع به آناتومی و عملکرد آندوکاردیوم و همچنین ارتباط آن با مشکلات سلامتی بیندازیم.
عملکرد آندوکاردیوم
قلب، وظیفه پمپاژ خون در سراسر بدن را به عهده دارد و از چهار اتاقک، با پوشش آندوکارد، تشکیل شده است. اندوکارد، به عنوان داخلی ترین لایه دیواره های قلب، دو عملکرد مهم دارد:
عملکرد آناتومیک
اندوکاردیوم، بافتی است که داخل قلب را پوشانده و خون را از میوکاردیوم (عضلات قلب) جدا می کند. همچنین دریچه هایی را، که برای تنظیم جریان خون در اتاقک های قلب، باز و بسته می شوند، را تشکیل می دهد.
سیستم هدایتی اندوکاردیوم
فعالیت و ریتم قلب، توسط سیگنال های الکتریکی، از طریق اعصاب موجود در اندوکارد، تنظیم می گردد. این اعصاب به میوکارد متصل شده و باعث انقباض و شل شدن عضلات و در نهایت پمپاژ خون از بدن می شوند.
آناتومی آندوکارد
درک موقعیت و ساختار اندوکارد نیز، علاوه بر عملکرد آن، مهم است. به عنوان پوشش داخلی قلب، اندوکاردیوم در امتداد دیواره های چهار اتاقک قلب (بطن ها و دهلیزهای چپ و راست) یافت می شود.
به علاوه، این بافت، لایه ی خارجی دریچه های سه لختی، ریوی، میترال و آئورت را تشکیل می دهد که در بین اتاقک ها قرار دارند.
اندوکاردیوم، یکی از سه لایه دیواره قلب است و به عنوان درونی ترین لایه، به میوکارد، که ضخیم ترین لایه بوده و از عضلات قلبی تشکیل شده است، متصل می گردد. در اطراف میوکارد، اپی کاردیوم وجود دارد، که شامل اعصاب اولیه، ورید ها و شریان هایی ست که به خود قلب کمک می کنند.
ساختار آندوکاردیوم
اندوکاردیوم، از سه زیر لایه تشکیل شده است که عملکرد آن را ایجاد می کنند. این زیرلایه ها عبارتند از:
1_ اندوتلیوم
داخلی ترین زیرلایه است که تبادل هر ماده ای، بین خون و عضلات قلبی را، کنترل می کند. این زیرلایه، از سلول های اندوتلیال تخصصی، مشابه موارد موجود در دیواره ورید ها و شریان ها، تشکیل شده است.
2_ بافت الاستیک
از عضله صاف تشکیل شده است که به رگهایی که از لایه، عبور می کنند و بافت همبند، فشار وارد می کند.
3_ Subendocardial
خارجی ترین زیرلایه اندوکاردیوم است که به عنوان یک بافت پیوندی به عضله قلبی عمل می کند. علاوه بر اعصاب و عروق، حاوی سلول های کلاژن فیبریست که ساختار و پایداری قلب را حفظ می کنند. همچنین الیاف پورکینژ موجود در این زیرلایه، سیگنال های الکتریکی را نیز به قلب می رسانند.
اندوکاردیت
با توجه به نقش اصلی این لایه در قلب، بیماری های اندوکاردیوم، می تواند پیامدهای جدی به همراه داشته باشد. اندوکاردیت، به وجود عفونت و التهاب در اندوکاردیوم اشاره دارد. و قابل توجه ترین و شایع ترین بیماری اندوکارد می باشد.
علائم اندوکاردیت
به عنوان یک مرور کلی، آندوکاردیت منجر به بروز طیف وسیعی از علائم، از جمله:
- تب
- لرز
- خستگی
- درد قفسه سینه
- تورم در اندام های انتهایی یا شکم
- تعریق شبانه
- دردهای عضلانی و مفصلی
می شود و در صورت عدم کنترل بیماری، تأثیرات گسترده تری بر سلامتی مشاهده می گردد. این بیماری معمولاً در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می شود (که به آن اندوکاردیت عفونی گفته می شود)، گرچه می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد.
تشخیص اندوکاردیت
در صورت مشکوک بودن به اندوکاردیت، پزشک با انجام آزمایش خون، و تصویربرداری قلب (مانند اکوکاردیوگرام، تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI) و آنژیوگرافی قلب)، این بیماری را تشخیص می دهد.
افتادگی دریچه میترال (MVP)
این شرایط مادرزادی، به دلیل وجود یک بافت ضخیم غیر طبیعی (از جمله اندوکاردیوم) روی دریچه میترال (دریچه موجود بین بطن و دهلیز چپ) ایجاد می گردد. MVP سبب برگشت دریچه به سمت دهلیز چپ و بازگشت خون می شود.
معمولاً بدون علامت است و می تواند با ضربان قلب سریع ناگهانی، خستگی و ناراحتی قفسه سینه مشخص شود. این بیماری با کمک تکنیک های تصویربرداری، مانند اکوکاردیوگرام (اکو) تشخیص داده می شود. معمولاً نیاز به درمان ندارد؛ با این حال، درصورت وجود نشت در دریچه، مداخله برای جلوگیری از سکته مغزی یا حمله قلبی ضروری است.
دکتر نادر افشاری دارای بورد تخصصی قلب و عروق و عضو انجمن قلب آمریکا