فشار خون پایین ممکن است عوارضی مثل سرگیجه یا غش را به همراه داشته باشد. به طور کلی، فشار خون پایین به اندازه ی فشار خون بالا دردسر ساز نیست، اما در برخی موارد می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی باشد. به همین علت در ادامه مفصلا به عوارض و علائم فشار خون پایین میپردازیم..
طبق گفته ی انجمن قلب آمریکا (AHA)، اغلب پزشکان معمولاً تا زمانی که علائم و نشانه های قابل توجهی در بیمار مشاهده نشود، فشار خون پایین را به عنوان یک مشکل جدی نمی شناسند. بر اساس منابع معتبر پزشکی جهان، میزان فشار خون نرمال یک فرد بالغ باید به اصطلاح کمتر از 12 (سیستولیک) و 8 (سیستولیک) باشد.
در برخی موارد، فشار خون بسیار پایین نشانه ی یک واکنش آلرژیک یا خونریزی داخلی می باشد. بنابراین، اگر فشار خون پایین منجر به کمبود اکسیژن و مواد مغزی به مغز، قلب و سایر اندام های حیاتی بدن شود، ممکن است جان بیمار به خطر بی افتد.
با این وجود معمولاً فشار خون پایین به اندازه ی فشار خون بالا خطرناک نیست و ترجیحاً بهتر است فشار خون شما پایین تر از حد نرمال باشد. زیرا خطر مشکلات مختلف سلامتی و بیماری های جدی در افراد مبتلا به فشار خون پایین بسیار کمتر از بیماران مبتلا به فشار خون بالا است.
علائم فشار خون پایین چیست؟
بسیاری از افراد مبتلا به فشار خون پایین علائم خاصی را تجربه نمی کنند. در بسیاری از موارد، افرادی که همزمان دارای وزن ایده آل و فشار خون پایین هستند، کیفیت زندگی بسیار خوبی دارند. با این حال گاهی اوقات افت فشار خون یا فشار خون پایین ممکن است نشانه ی یک بیماری مزمن مثل عدم تعادل هورمونی، یا یک وضعیت جدی و حاد مثل آنافیلاکسی باشد. علائم رایج افت فشار خون عبارتند از:
- گیجی یا سبکی سر
- سرگیجه
- غش کردن
- تب
- سردرد و سفت شدن گردن
- اسهال و استفراغ
- واکنش های آلرژیک، مثل تورم
- مشکل در تنفس
- خستگی و ضعف
- تشنگی و کم آبی بدن
- تغییر در ریتم قلب، ضربان قلب نامنظم یا آریتمی
علت افت فشار لحظه ای یا افت فشار ناگهانی
سنکوپ وضعیتی یا افت فشار خون وضعیتی که افت فشار خون ارتواستاتیک نیز نامیده می شود، زمانی اتفاق می افتد که فشار خون شما به طور ناگهانی به دلیل تغییر سریع وضعیت، مانند ایستادن پس از دراز کشیدن، کاهش می یابد. برخی داروها و کم آبی بدن می تواند منجر به این وضعیت شود. افراد مبتلا به این نوع سنکوپ معمولاً تغییراتی در فشار خون خود دارند که باعث می شود هنگام ایستادن حداقل 20 میلی متر جیوه (عدد سیستولیک/بالا) و حداقل 10 میلی متر جیوه (عدد دیاستولیک/پایین) کاهش یابد.
علت ابتلا به فشار خون پایین چیست؟
فشار خون به دو مکانیسم اصلی بدن بستگی دارد: عملکرد قلب و مقاومت عروق خونی (رگ ها). این مکانیسم ها ممکن است تحت اثر عوامل عصبی و هورمونی دچار اختلال شده و به دنبال آن، فشار خون شما تغییر کند. علل احتمالی افت فشار خون می تواند شامل موارد زیر باشد:
1_ افت فشار خون وضعیتی
کاهش فشار خون وضعیتی (Orthostatic hypotension)، به عنوان افت ناگهانی فشار خون بر اثر تغییر حالت ناگهانی، مثل زمانی که فرد به سرعت از حالت نشسته یا دراز کشیده به حالت ایستاده در می آید، تعریف می شود.
2_ افت فشار خون به دلیل بیماری قلبی
اگر قلب شما درست کار نکند، ممکن است قادر به پمپاژ خون کافی برای حفظ فشار خون در محدوده ی نرمال نباشد. بنابراین افت فشار خون رخ می دهد.
3_ افت فشار خون در اثر بارداری
عروق خونی معمولاً در دوران بارداری منبسط (گشاد) می شوند. این امر در اغلب اوقات سبب افت فشار خون خواهد شد. افت فشار خون در دوران بارداری به ندرت یک مشکل جدی تلقی می شود. به طور کلی بهتر است در مورد افت فشار خون در زمان بارداری و نحوه ی مدیریت آن با پزشک زنان و زایمان خود مشورت کنید.
4_ فشار خون پایین بعد از مصرف غذا
گاهی اوقات فشار خون پس از غذا خوردن کاهش می یابد. دلیل افت فشار خون این است که پس از غذا خوردن، روده های شما برای هضم غذا نیاز به خون بیشتری دارند. افت فشار خون بعد از غذا اغلب در افراد مسن (به خصوص افراد مبتلا به فشار خون بالا، دیابت یا پارکینسون) رخ می دهد.
فشار خون ممکن است در زمان استحمام، بلعیدن یا سرفه کاهش یابد. تمامی این کارها عصب واگ یا عصب ریوی-هضمی؛ طولانی ترین عصب مغزی که در بلعیدن غذا، صحبت کردن، فعالیت های پاراسمپاتیک و هاضمه نقش دارد را تحریک می کنند که باعث افت فشار خون می شود.
5_ مشکلات هورمونی
غده ی تیروئید مسئول تولید و ذخیره سازی هورمون هایی است که به حفظ عملکردهای مختلف بدن (از جمله ضربان قلب و فشار خون) کمک می کنند. غدد فوق کلیه پاسخ بدن به استرس را مدیریت می کند. هر گونه مشکل یا اختلال در این دو غده می تواند افت فشار خون را در پی داشته باشد.
6_ واسطه های عصبی معیوب
سیگنال های عصبی معیوب بین مغز و قلب می توانند منجر به کافش فشار خون شوند.
7_ مصرف برخی داروها
داروهایی مثل مسدود کننده های بتا، مسدود کننده های کانال کلسیم و دیورتیک ها (قرص ادرار آور) می توانند باعث افت فشار شوند. همچنین در برخی از مداخلات پزشکی مانند جراحی، پزشک ممکن است عمداً فشار خون بیمار را کاهش داده تا بیمار خون کمتری از دست دهد.
8_ کمبود مواد مغذی
سطوح پایین ویتامین B12 و اسید فولیک در بدن می تواند منجر به کم خونی و در نتیجه، کاهش فشار خون شود.
9_ افت فشار خون به دلیل اختلالات اشتها
افرادی که از بی اشتهایی عصبی رنج می برند، کالری کمی دریافت می کنند. این مشکل می تواند روی عملکرد قلب تأثیر گذاشته و فشار خون را کاهش دهد. از سوی دیگر، پرخوری عصبی نیز ممکن است منجر به عدم تعادل الکترولیت های بدن شده و خطر آریتمی (ضربان قلب نامنظم) و نارسایی قلبی افزایش پیدا کند.
عوارض افت فشار خون
افت شدید فشار خون ممکن است منجر به شوک شود. با توجه به علت افت فشار خون، تعریف حالت شوک می تواند شامل یکی از موارد زیر باشد:
⚠️ شوک هیپوولمیک (Hypovolemic shock)
در این نوع شوک حجم خون مؤثر کاهش یافته و قلب دیگر نمی تواند به درستی پمپاژ کند. از علل احتمالی شوک هیپوولمیک می توان به خونریزی شدید داخلی یا خارجی و کم آبی شدید بدن اشاره کرد. کم آبی بدن ممکن است ناشی از ادرار زیاد (مثلاً به دلیل عدم تعادل هورمونی یا مصرف بیش از حد دیورتیک ها) و یا از دست دادن مایعات بدن به دلیل اسهال و استفراغ باشد.
⚠️ شوک قلبی یا کاردیوژنیک (Cardiogenic shock)
ناتوانی قلب در پمپاژ خون به علت نارسایی شدید قلبی یا وقوع یک سکته قلبی باعث شوک کاردیوژنیک می گردد. در این نوع شوک، بیمار ممکن است ضربان قلب پایین و بدن سردی داشته باشد.
⚠️ شوک وازوژونیک یا توزیعی
شوک وازوژونیک به دلیل توزیع نادرست خون رخ می دهد. در این مشکل، سیستم عروقی مقاومت خود را از دست داده و قلب قادر به پمپاژ سریع برای جبران آن نیست. علل این مشکل عبارتند از: واکنش آلرژیک (شوک آنافیلاکتیک) و شوک سپتیک که از عوارض عفونت است.
⚠️ شوک انسدادی
این شوک زمانی رخ می دهد که انسدادی در سیستم عروقی منجر به توقف خونرسانی به آن ناحیه شود. رایج ترین علت این امر آمبولی ریه است. در این نوع شوک، رگ های گردن ممکن است گشاد شده و بیمار ضربان قلب آرامی داشته باشد.
چه زمان باید برای درمان افت فشار خون به پزشک مراجعه کرد؟
- در صورتی که فشار خون شما به صورت ناگهانی کاهش یافته و یا فشار خونی بسیار کمتر از حالت نرمال دارید باید به پزشک مراجعه کنید.
- همچنین در صورت داشتن علائمی مانند ادرار زیاد، تب یا خستگی باید از یک پزشک مشاوره بگیرید. زیرا این علائم ممکن است نشان دهنده ی یک بیماری زمینه ای باشد.
- اگر فشار خون شما بیش از حد پایین است، ممکن است خون و اکسیژن کافی به مغز و سایر اندام های حیاتی شما نرسد و شما به مراقبت های فوری پزشکی نیاز پیدا کنید.
- در صورتی که کسی از اطرافیان شما علائم آنافیلاکسی را تجربه می کنید، باید فوراً دست به کار شوید. اگر فرد اتوانژکتور به همراه دارد، سریعاً آن را تزریق کنید و با اورژانس تماس بگیرید. آنافیلاکسی یک وضعیت جدی با خطر جانی می باشد.
دکتر نادر افشاری متخصص قلب و عروق در تهران