اگرچه از نظر بسیاری از افراد استرس با افزایش فشار خون همراه است، اما می‌تواند باعث کاهش فشار خون نیز شود. البته فشار خون پایین معمولاً جدی تلقی نمی‌شود. هایپرونتیلیشن یا تنفس سریع و غیر طبیعی (به‌واسطه افزایش تهویه ریه) یکی از مشکلاتی است که در اثر ارتباط بین استرس و فشار خون پایین رخ می‌دهد.
اصولا استرس یکی از شایع‌ترین علل افزایش سریع و کوتاه‌مدت فشار خون است. معمولاً به افراد مبتلا به بیماری قلبی گفته می‌شود که تا حد امکان مراقب افزایش سطح استرس و اضطراب خود باشند. چراکه افزایش فشار استرس و اضطراب بر روی قلب می‌تواند بسیار خطرناک باشد. اگرچه لزوما افزایش فشار خون ناشی از اضطراب برای افرادی که بیماری قلبی ندارند خطرناک نیست، اما مسئله‌ای است که در طولانی‌مدت می‌تواند باعث بروز مشکلاتی برای سلامت بدن شود.
در کمال ناباوری، مسئله‌ای که بسیاری از متخصصان متوجه آن نمی‌شوند این است که اضطراب می‌تواند باعث کاهش فشار خون شود. در برخی موارد این افت فشار خون که اغلب با اضطراب همراه است، می‌تواند باعث بروز علائم ناراحت‌کننده دیگری نیز شود. به عنوان مثال، اگر فردی در گذشته در اثر اضطراب دچار حمله پانیک (حمله هراس) شده باشد، فشار خون پایین می‌تواند خطر بروز حملات پانیک در آینده را افزایش دهد.
میزان نوسان فشار خون در بدن نرمال
جالب است بدانید که میزان فشار خون همه افراد، در طول روز در حال نوسان است. در هر لحظه ممکن است طبق آنچه که فرد خورده است، میزان آب مصرف‌شده، حالت بدن (نشسته یا ایستاده) یا حتی نحوه قرار دادن پاها روی هم، میزان فشار خون کمتر یا بیشتر از حد توصیه شده باشد.
معمولا افزایش یا کاهش فشار خون در یک فرد سالم نگران‌کننده نیست. زیرا انتظار می‌رود که بدن به این نوسانات پاسخ مناسبی بدهد. اما اگر فردی مشکل قلبی یا زمینه‌ای داشته باشد باید سریع برای درمان اقدام کند.
چگونه اضطراب منجر به کاهش فشار خون می‌شود؟
ازآنجایی‌که افزایش فشار خون با بروز استرس مرتبط است، اکثر افراد تصور می‌کنند که کاهش فشار خون در این شرایط باید نشانه مسئله دیگری باشد، یک چیز خطرناک‌تر!
اما فشار خون پایین نیز یک علامت نسبتاً شایع اضطراب و استرس است، به ویژه در افرادی که سابقه حملات پانیک و اضطراب را دارند. چراکه در این شرایط (یا سایر اختلالات اضطرابی)، احتمال اینکه فرد از هایپرونتیلیشن رنج ببرد خیلی بیشتر است.
اختلال در تنفس و فشار خون پایین
اختلال در تنفس زمانی رخ می‌دهد که الگوی تنفسی فرد به سمت کاهش سطح CO2 (دیاکسیدکربن) تغییر پیدا کند. شایع‌ترین علت برای بروز این مسئله، افزایش سریع میزان گاز دیاکسیدکربن است که اغلب در دوره‌های اضطراب شدید اتفاق می‌افتد.
همچنین ممکن است زمانی اتفاق بیافتد که افراد متوجه افزایش سرعت تنفس خود می‌شوند و سعی می‌کنند با کشیدن نفس‌های عمیق‌تر آن را کاهش دهند. ازآنجایی‌که همیشه بدن راهکاری برای تنظیم سطح اکسیژن و دیاکسیدکربن مورد نیاز خود دارد، وقتی یک فرد سعی می‌کند سرعت تنفس خود را به گونه‌ای کنترل کند، در این شرایط جذب هوای بیشتر غیر طبیعی نیست.
در نبود دیاکسیدکربن کافی، بدن برای عملکرد صحیح باید سخت‌تر کار کند. خون باید سریع‌تر حرکت کند و در نتیجه رگ‌های خونی منبسط می‌شوند. این اتساع یا گشاد شدن عروق باعث کاهش فشار خون می‌شود که اغلب موقتی است، اما همچنان ممکن است در زمان اندازه‌گیری فشار خون خود را نشان دهد.
فشار خون پایین، اضطراب و اختلال در تنفس
به طور کلی، دو عامل زیر در وقوع افت فشار خون در این شرایط نقش دارند:
1_ هنگامی‌که فردی در اثر تنفس‌های سریع و غیر طبیعی هوای بیشتری را با بازدم خارج می‌کند، سیگنال‌هایی به بدن ارسال می‌شود که هوای کافی دریافت نمی‌شود، حتی اگر در واقعیت این طور نباشد. این امر باعث می‌شود که افراد سعی کنند خمیازه بکشند یا نفس‌های عمیق‌تر بکشند و متأسفانه باعث بدتر شدن اختلال تنفس و کاهش بیشتر فشار خون می‌شود.
2_ اختلال در تنفس و فشار خون پایین باعث ایجاد علائم متعددی می‌شوند که می‌توانند اضطراب را بدتر و در نتیجه مشکل در تنفس را بدتر کنند. وقتی فردی افت فشار خون دارد، تعداد ضربان قلب سریع‌تر می‌شود و قلب سخت‌تر کار می‌کند. این مسئله ممکن است باعث شود که فرد دچار درد قفسه سینه شود و به احساس سبکی سر و سرگیجه کمک می‌کند. فرد ممکن است احساس کند که در حال غش کردن است و در برخی موارد این اتفاق می‌افتد. همه این علائم جسمی می‌توانند میزان اضطراب و اختلال در تنفس را افزایش دهند و وضعیت کاهش فشار خون را حفظ کنند.
آیا ارتباطات دیگری بین استرس و فشار خون پایین وجود دارد؟
به طور کلی، استرس فشار خون را افزایش می‌دهد و به‌همین‌دلیل، بسیاری از افراد معتقد هستند که علت اصلی (یا تنها علت) احتمالی کاهش فشار خون، تنفس ضعیف است. البته ممکن است دلایل دیگری نیز وجود داشته باشد.
اغلب پس از گذراندن دوره‌هایی از اضطراب شدید، بدن احساس خستگی زیادی می‌کند و این مسئله می‌تواند به کاهش فشار خون در افراد کمک کند. همچنین افسردگی و قند خون پایین نیز ممکن است باعث کاهش فشار خون شوند که هر دو ممکن است با اضطراب مداوم مرتبط باشند. کم‌آبی بدن و گرمازدگی نیز می‌توانند فشار خون را کاهش داده و باعث اضطراب شوند، اما الزاما این دو به هم مرتبط نیستند.
مهم است بدانید که اضطراب و استرس می‌توانند باعث شوند که مغز در مورد موقعیت‌ها بدترین حالت ممکن را در نظر بگیرد. این افکار ممکن است باعث شوند که فرد باور کند مشکلی در سلامت جسمی یا روانی او وجود دارد. به عبارت دیگر، ممکن است مشاهده فشار خون پایین در مطب پزشک یک مسئله تصادفی باشد، اما برای ذهن مضطرب بیمار نشانه وجود یک مشکل جسمی باشد.
بنابراین مهم است به خاطر داشته باشید که میزان فشار خون در طول روز در نوسان است. اندازه‌گیری فشار خون و مواجهه با فشار خون پایین ممکن است هیچ ارتباطی با یک مشکل سلامتی جدی نداشته باشد.
لزوم بررسی منظم فشار خون
اینکه یک فرد فشار خون خود را کنترل کند هیچ ضرری ندارد. برخی افراد به طور طبیعی فشار خون پایین و برخی به طور طبیعی فشار خون بالا دارند. پزشک می‌تواند اطلاعات بیشتری در مورد رنج طبیعی فشار خون شما براساس سابقه پزشکی، رژیم غذایی، سن و غیره ارائه دهد.
اگر مشکل فشار خون یک فرد ربطی به شرایط جسمی‌اش نداشته باشد، احتمالاً مربوط به اضطراب بیش ازحد او است. در این موارد تلاش برای یادگیری راه‌های صحیح نفس کشیدن می‌تواند بسیار مفید باشد.
تمرکز بیشتر بر نفس کشیدن‌های آهسته و عمیق و تلاش نکردن برای جبران سریع تنفس‌های سریع و غیر طبیعی، راهکارهای خوبی برای شروع هستند. پیاده‌روی نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد، زیرا می‌تواند ذهن فرد را از علائم دشواری که تجربه می‌کند دور کند و خون او را بیشتر به جریان بیاندازد.
دکتر نادر افشاری متخصص قلب و عروق در تهران