فشار خون ثانویه زمانی رخ می دهد که فشار خون بالا ناشی از یک بیماری باشد. فشار خون بالا بیماری ای شایع و به معنی بالا بودن اندازه فشار خون درون عروق خونی، بیشتر از حد طبیعی است. فشار خون بالا که علت مشخصی ندارد، فشار خون ضروری یا اولیه نامیده می شود. در مقابل، فشار خون ثانویه دارای علت شناخته شده ای (وجود بیماری زمینه ای) است.
- فشار خون سیستولیک: فشار عروق خونی در طول ضربان قلب
- فشار خون دیاستولیک: فشار عروق خونی بین ضربان قلب
اندازه ی فشار خون طبیعی کمتر از 80/120 است. در صورت بالاتر بودن فشار خون از این مقدار، پزشک آن را تحت نظر قرار خواهد داد.
فشار خون ثانویه چقدر شایع است؟
از آنجا که فشار خون ثانویه به ندرت و تنها در ۵ تا ۱۰ درصد جمعیت رخ می دهد، همیشه تشخیص داده نمی شود. آزمایش فشار خون ثانویه می تواند گران باشد، بنابراین پزشک معمولاً تا زمانی که مورد مشکوکی وجود نداشته نباشد آن را انجام نمی دهد.
علت فشار خون ثانویه چیست؟
فشار خون ثانویه بیماری فشار خون بالا است که در اثر بیماری یا عارضه های دیگری ایجاد می شود. شرایط یا بیماری های مختلفی وجود دارند که می توانند باعث فشار خون ثانویه شوند که عبارتند از:
1_ بیماری کلیوی
آسیب به کلیه یا شریان هایی که بسیار باریک هستند می تواند منجر به خونرسانی ضعیف در این اندام شود. این امر ممکن است باعث تولید بیشتر هورمونی به نام رنین شده و موادی در بدن تولید می شوند (مانند مولکول پروتئین آنژیوتانسین II) که می تواند باعث افزایش فشار خون شود.
2_ بیماری آدرنال
غدد فوق کلیوی که در بالای کلیه ها قرار دارند، هورمون ها را تولید و تنظیم می کنند. وقتی مشکلی برای این غدد پیش می آید، هورمون ها در بدن نامتعادل شده و بیماری های مختلفی را ایجاد می کنند. از عوارض این بیماری میتوان ابتلا به فشارخون ثانویه را نام برد.
3_ پرکاری پاراتیروئید
در این بیماری، غدد پاراتیروئید (واقع در گردن)، هورمون هایی را بیش از حد تولید می کنند که سطح کلسیم در خون را تنظیم کرده و ممکن است منجر به فشار خون ثانویه شود.
4_ مشکلات تیروئید
عملکرد غیر طبیعی تیروئید نیز ممکن است به فشار خون بالا منجر شود.
5_ انقباض یا سفت شدن آئورت
این بیماری شامل سفت شدن آئورت (شریان اصلی در سمت چپ قلب) است که جریان خون طبیعی را محدود می کند و میتواند عاملی برای ابتلا به فشارخون ثانویه باشد.
6_ آپنه انسدادی خواب
در این حالت، فرد به طور مکرر از خواب بیدار شده و هنگام خواب به دلیل فروپاشی مجاری تنفسی فوقانی، دچار وقفه در تنفس می شود.
ابتلا به فشارخون ثانویه در اثر مصرف دارو
عوارض جانبی برخی داروها، مانند موارد زیر نیز می تواند در بروز فشار خون ثانویه نقش داشته باشند:
- داروهای ضدبارداری هورمونی (قرص های ضدبارداری)
- عوامل ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID)
- قرص های رژیمی
- محرک ها
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای سرکوب کننده ی سیستم ایمنی
- داروهای ضد احتقان
علائم فشار خون ثانویه چیست؟
علائم فشار خون ثانویه می تواند بسته به نوع بیماری که در ترکیب با فشار خون بالا عمل می کند، متفاوت باشد. علاوه بر این، ممکن است استفاده از فقط یک یا دو دارو، مدیریت فشار خون بالا را با مشکل مواجه کند. در حال حاضر، فشار خون بالا به عنوان فشار خون 80/130 یا بالاتر تعریف می شود. شما میتوانید در صورت داشتن علائم فشار خون بالا، برای بستن هولتر فشار خون و یا بررسی شرایط زیر به متخصص قلب و عروق مراجعه کنید:
- تغییر وزن بدن
- تجمع مایعات (تورم)
- رشد غیر طبیعی مو
- ترک پوستی روی پوست شکم
- جریان خون غیر طبیعی به کلیه ها
از چه کسانی برای فشار خون ثانویه آزمایش گرفته می شود؟
از آنجا که فشار خون ثانویه نسبتاً نادر است و غربالگری آن می تواند هزینه بر و زمان بر باشد، همه ی بیماران مبتلا به فشار خون بالا برای این مشکل مورد آزمایش قرار نخواهند گرفت. پزشک در صورتی که احساس کند یک مورد احتمالی قوی وجود دارد، بیمار را مورد آزمایش قرار می دهد. عوامل متعددی به تعیین لزوم غربالگری فشار خون ثانویه کمک می کنند. این عوامل عبارتند از:
- بیماران زیر 30 سال دارای فشار خون بالا، بدون سابقه خانوادگی یا سایر عوامل خطر فشار خون بالا
- بیماری فشار خون مقاوم، بیمارانی که به این بیماری مبتلا هستند، فشار خون بالایی دارند که علیرغم درمان بهینه با حداقل سه داروی فشار خون بهبود نیافته است.
- بیماران دارای اضافه وزن با فشار خون بالا که با گذشت زمان به درمان پاسخ نمی دهند
- نشانه ها یا علائمی که نشاندهنده ی یک بیماری زمینه ای هستند
- ناهنجاری های آزمایشگاهی مانند پتاسیم کم یا کلسیم بالا
تشخیص فشار خون ثانویه
آزمایش های خون مانند موارد زیر نیز ممکن است انجام شود:
- آزمایش کراتینین و نیتروژن اوره خون (BUN) برای بررسی عملکرد کلیه
- سطح کلسیم و پتاسیم در خون
- تست های عملکرد تیروئید
همچنین می توان از آزمایش های تصویربرداری برای بررسی اندازه و ساختار اندام ها استفاده کرد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- سونوگرافی از کلیه ها برای بررسی اندازه و جریان خون آنها
اسکن توموگرافی حاجب (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای بررسی غدد فوق کلیوی، یا آرتریوگرام برای ردیابی جریان خون به کلیه ها - فشار خون نیز تحت نظر قرار خواهد گرفت تا مشخص شود که آیا در نقاط مختلف روز یا شب افت می کند یا خیر.
فشار خون ثانویه چگونه کنترل و درمان می شود؟
درمان فشار خون ثانویه به بیماری ثانویه ای که پزشک تشخیص می دهد بستگی دارد. فشار خون ثانویه تا زمانی که این بیماری ها وجود دارند، ادامه خواهد داشت. بهتر است در حین درمان بیماری زمینه ای خود، چندین نکته را برای مدیریت فشار خون بالا رعایت نمود. این نکات عبارتند از:
- رعایت یک رژیم غذایی سالم که سدیم کمی دارد
- ورزش منظم
- اجتناب از دخانیات
- حفظ وزن سالم
- محدود کردن مصرف الکل
در مواردی که علت فشار خون ثانویه، تومور باشد ممکن است به جراحی برای درمان این بیماری نیاز شود. در عدم تعادل هورمونی و سایر بیماری ها نیز احتمالاً از دارو برای درمان فشار خون ثانویه استفاده می شود.
دکتر نادر افشاری متخصص قلب و عروق