گرفتگی عروق (به انگلیسی atherosclerosis که در نوشتار های علمی قدیمی تر تصلب شریان نامیده می شود) یکی از مهمترین دلایل نارسایی ارگان ها و عامل اصلی سکته های قلبی و مغزی است. بیش از 20 درصد ایرانیان در طول عمر خود این آترواسکلروز را به صورت خفیف یا شدید در طول زندگی خود تجربه می کنند. در ادامه به نشانه های گرفتگی رگ قلبی و درمان های دارویی و پزشکی تصلب شرایین می پردازیم
گرفتگی عروق چیست؟
گرفتگی عروق زمانی رخ می دهد که رگ های خونی حاوی اکسیژن و مواد مغذی که از قلب به سمت دیگر شریان های خونی در جریان هستند ضخیم و سفت شوند. معمولا در نتیجه این اتفاق شاهد محدود شدن جریان خون به ارگان ها و بافت های مختلف بدن می شویم.
شریان های خونی سالم بدن انعطاف پذیر بوده و خاصیت ارتجاعی خوبی دارند اما با گذر زمان دیواره های آن ها سخت شده و مشکل سفتی شریان ها ایجاد می شود. تصلب شرایین یک نوع خاص از همین مشکلات است اما ممکن است این نام ها گاهی اوقات به جای هم استفاده شوند.
گرفتگی سه رگ اصلی قلب
گاهی اوقات، بیماری هایی همچون کلسترول بالا، سبب گرفتی سه رگ اصلی قلب یا شاخه های آن ها شده و شرایط خطرناکی را برای شما رقم می زند.
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- ضعف
- سرگیجه
- حالت تهوع
- و تعریق سرد
برخی از مهمترین علائم گرفتگی رگ قلب هستند. در صورت مشاهده هر کدام از علائم ذکر شده باید فورا به اورژانس نزدیک ترین بیمارستان مراجعه کرد. گرفتگی سه رگ اصلی قلب درمان های متفاوتی دارد که از جمله آن ها می توان به آنژیوپلاستی با بالن، عمل جراحی بای پس، استنت گذاری و دارو درمانی اشاره کرد.
لازم به ذکر است، افراد مبتلا به این مشکل اغلب دارای سبک زندگی ناسالم هستند که پزشک پس از مداخله درمانی تغییر در این سبک زندگی را به آن ها پیشنهاد می دهد. بدیهی است در صورتی که تغییری در وضعیت بیماری زمینه یا سبک زندگی بیمار ایجاد نشود، بروز مجدد گرفتگی امکان پذیر است.
گرفتگی 70 درصد رگ قلب، یعنی چه؟
توضیحات دکتر افشاری در ویدئو زیر:
مواد انباشته شده ممکن است متلاشی شده و در نتیجه آن، لخته های خونی شکل می گیرند. با این که گرفتگی عروق به طور معمول به عنوان یک بیماری قلبی در نظر گرفته می شود، ممکن است شریان های خونی را در هر ناحیه ای دچار مشکل کند. تصلب شرایین را می توان درمان کرده و همچنین از آن پیشگیری کرد.
از کجا بفهمم رگ قلب من گرفته است؟
با شناخت فاکتور های خطر گرفتگی قلب می توان قبل از آنژیوگرافی از عدم گرفتگی عروق کرونر قلب مطمئن شد.
علائم گرفتگی رگ قلب چیست؟
گرفتگی رگ به مرور و آرام آرام شکل می گیرد. گرفتگی عروق خفیف معمولا علائم خاصی همراه خود ندارد.
معمولا تا زمانی که شریان خونی بسیار تنگ نشده و بسته نشود علائمی را متوجه نخواهید شد. پس از بسته شدن شریان ها ، جریان خون کافی به سمت بافت و ارگان های بدن وجود نخواهد داشت.
گاهی اوقات یک لخته خون می تواند به شکل کامل جریان خون را مسدود کند و یا از دیواره شریان خونی جدا شده و منجر به حمله قلبی یا سکته شود.
علت گرفتگی عروق قلب
گاها گرفتگی عروق از دوران کودکی یا جوانی شروع شده اما شخص اطلاع ندارد. اما چرا این اتفاق می افتد؟ پاسخ اینست، آسیب به دیواره داخلی شریان. پس از آسیب که ممکن است بر اثر عواملی هم چون:
- کم تحرکی
- دیابت
- فشارخون بالا
- کشیدن سیگار
- و فشار خون بالا
باشد، مواد زائد مانند کلسترول و چربی ها میل به جمع شدن در محل آسیب دیده پیدا میکنند.
ریسک گرفتگی قلبی برای سلامتی فرد چیست؟
اگر مشکل تصلب شرایین بدتر شود، ممکن است مشکلات جدی و خاصی از قبیل بیماری های قلبی عروقی به سراغ فرد بیایند. معمولا تا ایجاد شدن این دسته از بیماری های قلبی، علائم خاصی را تجربه نخواهید کرد.
تصلب شرایین عامل انواع بیماری های قلبی و عروقی:
بیماری عروق کرونری
شریان های اصلی حامل خون به سمت قلب ( عروق کرونری ) در این حالت به وسیله پلاک ها مسدود می شوند
آنژین
در این بیماری، فرد دوره های کوتاهی از حس سفتی و سنگینی قفسه سینه و درد آن را به دلیل بیماری های قلبی تجربه می کند که به حمله قلبی منجر خواهد شد.
حمله های قلبی
در زمان حمله قلبی، خون به قلب نمی رسد. در این شرایط منبع تامین خون به قلب شما مسدود شده و درد قفسه سینه به سراغتان خواهد آمد که در نتیجه آن علائمی همچون سرگیجه و تنگی نفس پدیدار می شوند.
حملات ایسکمیک گذرا (TIA)
این بیماری که در میان مردم به سکته ناقص معروف است، علادمی مشابه حمله قلبی را در فرد به وجود می آورد. در این شرایط علائم موقتی سکته را تجربه خواهید کرد.
بیماری شریانی محیطی
در این شرایط جریان تامین خون به پاها مسدود می شود و در نتیجه حین راه رفتن با درد مواجه خواهید شد.
چه کسی در خطر تصلب شرایین قرار دارد؟
هنوز دلیل و نحوه مسدود شدن شریان های خونی مشخص نیست. یعنی عملکرد بیماری واضح است، اما چرا در نواحی مختلف بدن، توده های چربی، کلسترول و مواد درگیر در جداره عروق رسوب می کنند و به مرور زمان رگ را مسدود می کنند، پرسشی است که هنوز تحقیقات جواب قطعی به آن نداده اند.
گرفتگی رگ ممکن است برای هر کسی به وجود بیاید. با این حال تحقیقات مختلفی نشان داده اند، موارد زیر می توانند ریسک بروز تصلب شرایین را بالا ببرند:
- بالا رفتن سن
- سیگار کشیدن
- رژیم غذایی نا سالم و پر از چربی
- عدم ورزش و تحرک بدنی
- اضافه وزن یا چاقی
- مصرف مکرر حجم زیادی از الکل
- دیگر شرایط از قبیل فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت
- تاریخچه خانوادگی آترواسکلروز و بیماری های قلبی
- اصالت آسیای جنوبی، آفریقایی و کارائیبی
در مورد برخی از این فاکتور ها نمی توان راه چاره ای پیدا کرد اما حل برخی مشکلات مثل رژیم غذایی نا سالم یا کمبود تحرک بدنی و ورزش در ریسک بروز بیماری های قلبی و گرفتگی عروق قلب کارساز است.
علائم تصلب شریان چیست؟
گرفتگی و تنگی عروق معمولا افرادی در سنین بالا را تحت تاثیر قرار می دهد اما این احتمال وجود دارد در دوره بلوغ پدیدار شود. در داخل شریان خونی ، گروه هایی از سلول های خونی سفید بر روی دیواره ظاهر می شوند.
معمولا تا زمانی که بخشی از مواد انباشته شده ( پلاک ها ) از دیواره جدا نشده یا جریان خون محدود نشود خبری از علائم در فرد نیست. ممکن است این اتفاق تا چند سال رخ ندهد. علائم تصلب شرایین به شریان های خونی مورد نظر بستگی دارند.
گرفتگی شریان های کاروتید
شریان های کاروتید مسئول رساندن خون به مغز هستند. محدودیت در رسیدن خون به مغز می تواند منجر به بروز سکته شود. علائم مربوط به سکته ممکن است به شکل ناگهانی ظاهر شده و از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره داشت:
- ضعف
- مشکلات تنفسی
- سردرد
- بی حسی صورت
- فلج شدن
اگر فردی نشانه های سکته را داشته باشد باید به سرعت به پزشک مراجعه نماید.
گرفتگی عروق کرونر
عروق کرونری مسئول رساندن خون به قلب هستند. زمانی که این پروسه با اختلال مواجه شود ممکن است مشکل آنژین یا حمله قبلی رخ دهد. در این شرایط فرد ممکن است علائم ریز را تجربه نماید:
- درد قفسه سینه
- حالت تهوع
- آشفتگی شدید
- سرفه
- ضعف
گرفتگی در عروق کلیوی
این عروق مسئول رساندن خون به کلیه ها در بدن هستند و اگر جریان خون محدود شود ، بیماری مزمن کلیوی به وجود خواهد آمد. در چنین شرایطی افراد ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
- از دست دادن اشتها
- ورم دست و پا ها
- مشکل در تمرکز کردن
گرفتگی شریان های محیطی
این شریان ها خون را به سمت دست ها و پا ها و ناحیه باسن می رسانند و اگر گردش خون در این ناحیه مناسب و کافی نباشد فرد ممکن است با مشکل بی حسی و درد در اندام خود مواجه شود. در موارد جدی تر، مرگ بافت ها و یا گانگرن از جمله احتمالات هستند.
بیماری شریان های محیطی ریسک بروز سکته و حمله های قلبی را نیز افزایش می دهد.
پیشگیری از گرفتگی رگ با کنترل عوامل موثر
انباشته شدن پلاک و سفت شدن عروق و شریان های خونی منجر به محدود شدن جریان خون در آن ها شده و در نتیجه ارگان های بدن و بافت ها نمی توانند خون حاوی اکسیژن کافی را جهت کارکرد خود دریافت کنند. موارد زیر از جمله علل رایج سفت شدن شریان های خونی هستند:
کلسترول بالا
کلسترول یک ماده زرد رنگ و شبیه به وکس است که به شکل طبیعی در بدن شما و غذاهایی که مصرف می کنید پیدا می شود.
اگر سطح کلسترول در خون شما بیش از حد بالا برود، ممکن است شریان های خونی بسته شوند. در نتیجه پلاک های سفت و سختی ایجاد شده و گردش خون به سمت قلب و دیگر ارگان های بدن متوقف خواهد شد.
رژیم غذایی
داشتن یک رژیم غذایی سالم و مناسب بسیار مهم است. اتحادیه قلب آمریکا ( AHA ) پیشهاد می کند الگوی غذایی زیر را دنبال کنید:
- طیف گسترده ای از میوه ها و سبزیجات
- غلات کامل
- محصولات لبنی کم چرب
- مرغ و ماهی ، بدون پوست
- آجیل و حبوبات
- روغن های گیاهی غیر گرمسیری مانند روغن زیتون یا آفتابگردان
توصیه های غذایی برای پیشگیری از تصلب شرایین
- از مصرف غذا ها و نوشیدنی های حاوی شکر نظیر نوشیدنی های شیرین ، دسر ها و شیرینی اجتناب کنید. اتحادیه قلب اروپا پیشنهاد می کند بانوان بیش از ۶ قاشق چای خوری یا ۱۰۰ کالری از شکر را در روز مصرف نکنند. همچنین آقایان نیز نباید بیش از ۹ قاشق چای خوری یا ۱۵۰ کالری در روز مصرف کنند.
- از مصرف غذا های حاوی نمک زیاد اجتناب کنید. بیش از ۲۳۰۰ میلی گرم سدیم ( نمک ) در روز مصرف نکنید. در شرایط ایده آل بهتر است میزان مصرف نمک روزانه شما بیش از ۱۵۰۰ میلی گرم نشود.
- از مصرف غذاهای حاوی چربی های ناسالم نظیر چربی های ترانس اجتناب کنید. این موارد را به چربی های غیر اشباع که برای سلامتی بهتر هستند تغییر دهید. اگر نیاز است کلسترول خون خود را کاهش دهید، میزان چربی اشباع شده خود را به کمتر از ۵ تا ۶ درصد کالری برسانید. برای کسی که ۲ هزار کالری در روز مصرف می کند ، این به معنای ۱۳ گرم چربی اشباع شده است.
بالا رفتن سن
با بالا رفتن سن، میزان فعالیت قلب و رگ های خونی در پمپاژ خون کافی به نواحی مختلف بدن بیشتر می شود. شریان های خونی شما ممکن است تضعیف شده و قابلیت ارتجاعی خود را از دست دهند و در نتیجه احتمال انباشته شدن مواد و پلاک ها در آن ها افزایش می یابد.
تصلب شرایین چگونه تشخیص داده می شود؟
در صورت داشتن علائم این مشکل عروقی، پزشک معالج یک معاینه فیزیکی را انجام خواهد داد. وی در این آزمایش موارد زیر را بررسی می کند:
- نبض تضعیف شده
- آنوریسم ( شکاف یا پهن شدن یک شریان خونی به دلیل ضعیف بودن دیواره شریانی )
- پروسه کند بهبود زخم ها که نشان دهنده محدود بودن جریان خون در بدن است
ممکن است یک متخصص قلب و عروق بخواهد به ریتم ضربان قلب شما گوش کند تا در صورت وجود هرگونه صدای غیر عادی متوجه آن شود.
آن ها در این زمینه به دنبال یک صدای وُش مانند هستند که نشان دهنده بسته بودن یک شریان خونی در بدن است. اگر پزشکان به تصلب شرایین در بدن شما مشکوک شوند ممکن است آزمایش های بیشتری را تجویز نمایند.
از جمله این آزمایش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایش خون جهت بررسی سطح کلسترول در خون
- سونوگرافی داپلر که از امواج صدا استفاده کرده تا تصاویری از شریان های شما را تولید کند و بدین ترتیب پزشک متوجه انسداد در آن ها خواهد شد
- آزمایش شاخص مچ پا (ABI) که به دنبال انسداد در دست ها یا پا ها خواهد بود و این کار را با مقایسه فشار خون در هر بخش انجام می دهد.
- آزمایش ام آر آی یا سی تی اسکن جهت تولید تصاویری از شریان های بزرگ در بدن مورد استفاده قرار گرفته می شوند.
- آنژیوگرام قلبی نوعی از آزمایش اشعه ایکس است و پس از تزریق یک ماده رنگی خاص از شریان های قلب تصاویری تهیه می شود
- آزمایش الکتروکاردیوگرام ( ECG یا EKG ) که فعالیت الکتریکی در قلب را بررسی کرده و نواحی از آن که با کمبود جریان خون همراه است شناسایی می شوند
- تست ورزش یا آزمایش مقاومت ورزشی که وضعیت ضربان قلب و فشار خون فرد را در حین تمرین بر روی تردمیل یا دوچرخه ثابت می سنجد
درمان گرفتگی عروق چیست؟
درمان تصلب شرایین ممکن است شامل ایجاد تغییرات مناسب برای قلب در سبک زندگی، دارو ها و پروسه های درمانی پزشکی یا عمل جراحی باشد. اهداف درمان گرفتگی رگ های قلبی شامل موارد زیر می شود:
- کاهش خطر تشکیل لخته های خون
- جلوگیری از بیماری های مرتبط با آترواسکلروز
- کاهش عوامل خطر در تلاش برای کاهش سرعت یا متوقف کردن انباشته شدن پلاک
- تسکین علائم
- باز کردن یا دور زدن شریان های خونی بسته شده در اثر انباشته شدن پلاک
تغییرات مناسب برای قلب در سبک زندگی
در صورت داشتن مشکل تصلب شرایین ممکن است پزشک شما پیشنهاد دهد تغییراتی را در سبک زندگی خود ایجاد کنید که برای قلب مناسب باشند.
از جمله این تغییرات می توان به تغذیه مناسب برای قلب، رسیدن به وزن مناسب و سالم، مدیریت استرس، داشتن فعالیت بدنی و ترک اعتیاد اشاره کرد.
داروی جلوگیری از گرفتگی عروق چیست؟
گاهی اوقات ایجاد تغییرات در سبک زندگی به تنهایی نمی تواند برای کنترل سطح کلسترول خون کافی باشد. به عنوان مثال ممکن است برای درمان گرفتگی عروق به دارو های استاتین به جهت کاهش کلسترول نیاز داشته باشید.
با کاهش سطح کلسترول خون می توانید ریسک بروز حمله قلبی یا سکته را کاهش دهید. پزشکان معمولا استاتین را برای افرادی که مشکلات زیر را دارند تجویز می کنند:
- بیماری عروق کرونری قلب، بیماری شریان های محیطی یا کسانی که سابقه سکته را داشته اند
- دیابت
- سطح بالای کلسترول LDL
پزشکان معمولا در مورد شروع درمان با داروی استاتین با بیمارانی که در ریسک بروز بیماری قلبی یا سکته هستند صحبت می کنند. پزشک معالج ممکن است دارو های دیگری را نیز تجویز کند تا:
- فشار خون پایین بیاید
- سطح قند خون پایین بیاید
- از ایجاد لخته های خونی جلوگیری شود، چرا که لخته های خونی عامل بروز حمله قلبی و سکته هستند
- از بروز التهاب جلوگیری شود
دارو های خود را همانطور که پزشک تجویز کرده است به شکل مرتب مصرف کنید. میزان دز دارو را تغییر نداده و یا هیچ دز خاصی را فراموش نکنید. حتی در صورت مصرف دارو ها برای درمان تصلب شرایین، شما باید یک سبک زندگی سالم و مناسب برای قلب خود داشته باشید.
پروسه های پزشکی و عمل جراحی
اگر مشکل تصلب شرایین در شما جدی باشد، ممکن است پزشک معالج انجام پروسه دارویی درمانی خاص یا جراحی را پیشنهاد کند. پروسه درمانی PCI عروق کرونری که به آن آنژیوپلاستی کرونری نیز گفته می شود، پروسه ای است که برای باز کردن شریان های خونی تنگ و بسته شده قلب مورد استفاده قرار گرفته می شود.
این روش درمانی به بهبود جریان خون به سمت قلب کمک می کند و مشکل درد قفسه سینه فرد حل خواهد شد. گاهی اوقات یک لوله کوچک به نام استنت در شریان تعبیه می شود تا پس از پروسه درمانی، آن را باز نگه دارد.
پیوند بای پس عروق کرونر یا CABG نوعی عمل جراحی است. در این پروسه درمانی، شریان ها یا رگ های نواحی دیگر از بدن به جهت استفاده در ناحیه شریان های کرونری تنگ شده مورد استفاده قرار گرفته می شوند.
پیوند بای پس عروق کرونر می تواند به بهبود جریان خون ناحیه قلب کمک کرده، درد قفسه سینه افراد را بهبود بخشد و شاید از بروز حمله قلبی جلوگیری به عمل آورد.
پیوند بای پس برای شریان های پا نیز کاربرد دارد. برای این عمل جراحی، یک رگ خونی سالم به جهت پیوند زدن در کنار شریان های بسته شده یا تنگ در پا استفاده می شود.
این رگ سالم می تواند خون را از دور شریان مسدود شده به جریان بیاندازد و در نتیجه جریان خون در پای فرد بهبود پیدا خواهد کرد.
آنداردرکتومی کروتید نوعی عمل جراحی جهت برداشتن انباشته های پلاک در شریان های ناحیه گردن افراد است. این پروسه درمانی می تواند جریان خون مناسب به سمت مغز را برگرداند و در نتیجه از بروز سکته جلوگیری خواهد شد.