تامپوناد قلبی هنگامی بروز می دهد که کیسه مایع اطراف قلب، از خون یا مایعی دیگر پر شده و بر قلب فشار وارد کند. قلب نیز در اثر فشار وارد شده توانایی پر شدن به طور کامل را نداشته، برون ده خون کاهش یافته و فشار خون افت می کند. آسیب دیدگی و ابتلا به برخی بیماری ها می تواند سبب بروز تامپوناد قلبی شود. این بیماری در صورت عدم درمان مرگ بار خواهد بود.
در تامپوناد قلبی چه اتفاقی بروز می دهد؟
قلب درون قفسه سینه قرار داشته و توسط یک کیسه به نام پریکارد احاطه شده است. کیسه پریکارد دارای 2 لایه و مقداری مایع است که قلب را در جای خود نگه می دارد. مایع یاد شده وظیفه محافظت از قلب را در برابر فشار ها و ضربه های بیرونی دارد. حفره های قلبی قبل از پمپاژ خون به بیرون باید باز شده و مقداری خون را در خود جای دهند. در تامپوناد قلبی کیسه پریکارد پر از مایعی همچون خون شده و با محدود کردن فضای تحرک قلب، امکان گنجایش خون کافی را در قلب نمی دهد.
تفاوت بین افیوژن پریکارد و تامپوناد قلبی چیست؟
افیوژن پریکارد اصطلاحی تخصصی است که برای پر شدن پریکارد از مایع به کار می رود. تامپوناد قلبی به زمانی گفته می شود که فشار مایع اطراف قلب امکان تپش مناسب را از آن می گیرد. افیوژن ها می توانند شامل خون، ترشحات و دیگر محصولات تشکیل دهنده خون باشند. هنگامی که پریکارد به آرامی از مایع پر می شود، تامپوناد قلبی ممکن است رخ نداده یا بروز آن دیرتر اتفاق افتد.
این پدیده بدین دلیل است که پریکارد فرصت کافی جهت گسترش و ایجاد فضای بیشتر داشته و این فرایند علائمی را ایجاد نمی کند. با این حال، حتی در صورتی که پر شدن پریکارد روزها، هفته ها یا ماه ها به طول انجامد، تامپوناد قلبی می تواند سرانجام اتفاق افتد.
علائم تامپوناد قلبی چیست؟
تامپوناد قلبی که به سرعت بروز می دهد می تواند علائم زیر را با خود به همراه داشته باشد:
- افت فشار خون
- برجستگی ورید های گردنی
- خفیف یا آهسته بودن صدای ضربان قلب در هنگام گوش دادن با گوشی پزشک
- درد شدید در قلب: این درد می تواند به اندام های نزدیکی همچون شکم، بازو، کمر، گردن یا شانه نیز انتشار یابد. امکان بد تر شدن این درد همزمان با تنفس عمیق یا سرفه کردن نیز وجود دارد.
- مشکل در تنفس یا تنفس سریع
- غش کردن، گیجی یا احساس سبکی در سر
- تغییر در رنگ پوست مخصوصا رنگ پریدگی، خاکستری یا آبی شدن
- تپش قلب
- ضربان سریع
- یرقان: زرد شدن پوست و چشم ها در اثر مشکلات کبدی
- تغییر در وضعیت ذهنی: افراد مبتلا به این عارضه رفتار های غیر معقول، نا مناسب یا پر تلاطم خواهند داشت.
- تنگی نفس: تورم در شکم یا پا ها
- خستگی یا بی حالی
- احساس ناراحتی در قفسه سینه که معمولا با نشستن یا خم شدن به سمت جلو بهبود می یابد.
عامل تجمع مایع در اطراف قلب یا تامپوناد قلبی چیست؟
چندین نوع آسیب مختلف می توانند سبب بروز تامپوناد قلبی شوند. برای مثال:
- زمین خوردگی یا تصادف، آسیب های نفوذی همچون چاقو خوردن
- پارگی آئورت
- حمله قلبی و مخصوصا پارگی دیواره قلب در آن
- سل
- التهاب یا عفونت پریکارد
- عفونت های باکتریایی یا ویروسی مخصوصا در افراد مبتلا به ایدز
- بیماری های خود ایمنی مزمن همچون لوپوس، آرتریت روماتوئید و اسکلرودرما
- سرطان قلب
- نارسایی قلب و کلیه
- کم کاری تیروئید
- جراحی قلب یا نزدیک به پریکارد
- فرایند های کاتتر گذاری در عروق خونی قلب یا اطراف آن
- جایگذاری دستگاه هایی همچون ضربان ساز قلبی
پارگی آئورت یا دایسکشن آئورت به زمانی گفته می شود که یک شریان اصلی در ناحیه میانی بدن به نام آئورت دچار پارگی یا نشتی شود. خون می تواند در لایه های دیواره آئورت جمع شده، پارگی آئورت را به دنبال داشته و پریکارد را پر از خون کند
تامپوناد قلبی چه افرادی را تحت تاثیر قرار می دهد؟
این بیماری می تواند برای افراد در هر سنی بروز دهد. از هر 10 هزار نفر 2 مورد به تامپوناد قلبی ناشی از بیماری های دیگر مبتلا می شوند.
آیا تحت فشار بودن قلب بر دیگر اعضای بدن تاثیر گذار است؟
تامپوناد قلبی به دلیل کاهش دادن برون ده خون از قلب، یک بیماری خطرناک به شمار می آید. افت برون ده قلب، دیگر اعضای بدن را از دریافت خون و اکسیژن کافی محروم می کند. در نهایت، این وضعیت سبب توقف کامل قلب و بروز یک بیماری کشنده به نام ایست قلبی می شود.
تامپوناد قلبی چگونه درمان می شود؟
درمان تامپوناد قلبی نیازمند کاهش مایع اطراف قلب و ترمیم آسیب های احتمالی ناشی از آن است. درمان های به کار رفته برای این مشکل شامل موارد زیر می شوند:
1_ پریکاردیو سنتز
در این فرایند همواره با هدایت آزمایش های تصویر برداری یک سوزن به درون قفسه سینه و کیسه پریکارد وارد و مقداری از مایع آن کاسته می شود. انجام این آزمایش بدون هدایت تصویر برداری تنها در مواقع بسیار اورژانسی استفاده می شود که گزینه دیگری وجود ندارد. همچنین، امکان دارد جهت تخلیه مایع در طول زمان یک کاتتر در کیسه پریکارد جایگذاری شود.
2_ جراحی
در صورتی که عامل تامپوناد قلبی یک ضربه بوده یا آسیب وارد شده نیاز به ترمیم داشته باشد، انجام جراحی گزینه درمانی مناسب تری خواهد بود. همچنین، در هنگام نیاز به برداشت کیسه پریکارد یا عدم دسترسی سوزن به مایع تجمع یافته گزینه جراحی به میان خواهد آمد.
در موارد بسیار شدید همچون ایست قلبی در اثر تامپوناد، ممکن است یک تکنیک جراحی به نام توراکوتومی در تخت بیمار انجام شود. بسته به عامل تامپوناد و نحوه درمان آن بیمار دارو هایی همچون مسکن، آنتی بیوتیک و غیره دریافت خواهد کرد.
عوارض تامپوناد قلبی
عوارض تامپوناد قلبی می توانند شامل موارد زیر باشند:
- شوک
- نارسایی قلبی
- مرگ
تشخیص تامپوناد قلبی
آزمایش ها و روش های گوناگونی برای تشخیص تامپوناد قلبی وجود دارند. با این حال، برخی آزمایش ها به دلیل سرعت در تشخیص بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند. پزشکان تامپوناد های قلبی را اغلب با کمک موارد زیر تشخیص می دهند:
1_ معاینه فیزیکی
این فرایند شامل بررسی نبض، فشار خون و تنفس است. پزشک علاوه بر این موارد، به صدای قلب و ریه های بیمار نیز گوش خواهد داد. در این مواقع، امکان دارد سنجش فشار خون بیشتر از حد معمول ادامه یابد زیرا پزشک به دنبال پدیده ای به نام نبض متناقض خواهد گشت. نبض متناقض پدیده ای است که در آن فشار خون در هنگام تنفس به طور غیر طبیعی افت می کند.
2_ اکوکاردیوگرام
این آزمایش با استفاده از امواج فراصوت، تصاویری از درون قفسه سینه و قلب نمایش می دهد. در مواقع اورژانسی، آزمایش اکوکاردیوگرام را می توان با استفاده از یک دستگاه متحرک در تخت بیمار انجام داد.
3_ تصویر اشعه ایکس از قفسه سینه
تصویر برداری با اشعه ایکس از این ناحیه می تواند تجمع مایعات را در اطراف قلب نشان دهد.
4_ سی تی اسکن قلبی
نوعی پیشرفته از تصویر برداری اشعه ایکس است که در آن مشکلات قلب و گردش خون به وسیله تکنولوژی کامپیوتری ارزیابی می شوند.
5_ نوار قلب (الکتروکاردیوگرام)
در آزمایش نوار قلب جهت بررسی فعالیت الکتریکی قلب، حسگر هایی به قفسه سینه متصل می شوند.
6_ آنژیوگرافی قلب
در فرآیند آنژیوگرافی قلب، یک دستگاه کوچک از طریق یکی از شریان های دست یا پا تا به درون قلب هدایت شده و امکان مشاهده درون قلب و عروق را برای پزشک فراهم می کند.
دکتر نادر افشاری متخصص قلب و عروق در تهران